Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί πρόταση παρέμβασης επί του ΣΔΑΜ του ΤΕΕ/ΤΔΜ, όπως αυτή διαμορφώθηκε μετά από εισήγηση των σχετικών με αυτό Μόνιμων Επιτροπών του ΤΕΕ/ΤΔΜ (Ενεργειακών εξελίξεων, Ανάπτυξης και Μεταβατικού Σχεδιασμού, Αστικής Ανάπτυξης και Δομημένου Περιβάλλοντος) στη Διοικούσα Επιτροπή του ΤΕΕ/ΤΔΜ και ομόφωνη έγκρισή της από αυτή.
Το Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης Λιγνιτικών Περιοχών (ΣΔΑΜ), που έχει κατατεθεί για δημόσια διαβούλευση και αφορά στην αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου για την Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας (ΠΔΜ), κρίνουμε ως ΤΕΕ/ΤΔΜ ότι αποτελεί καταρχήν μια καλή βάση για συζήτηση, αλλά περιέχει πολλά σημεία που χρίζουν διευκρινήσεων και προσθηκών, έτσι ώστε να αποτελέσει μια ευκαιρία για περαιτέρω ανάπτυξη της περιοχής, με την ταυτόχρονη δημιουργία βιώσιμου τοπικού πλούτου και συνεπώς να συμβάλει στον στόχο που είναι η διατήρηση του τοπικά παραμένοντος ΑΕΠ της ΠΔΜ στα επίπεδα των παρελθόντων ετών.
Ο βασικός παράγοντας που πρέπει να ληφθεί υπόψη στον προγραμματισμό των απαραίτητων ενεργειών είναι τα πολύ στενά χρονικά περιθώρια που υπάρχουν για την υλοποίηση σε πρώτο χρόνο των επενδύσεων και ενεργειών που περιγράφονται στο ΣΔΑΜ, έτσι ώστε να περιοριστεί στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό η μετανάστευση εργατικού δυναμικού σε άλλες περιοχές. Επιπλέον, θα πρέπει να δημιουργηθούν συνθήκες επιστροφής των ανθρώπων που μετανάστευσαν, κυρίως λόγω της οικονομικής κρίσης των προηγούμενων ετών.
Βασικός παράγοντας στόχευσης πρέπει να είναι η διατήρηση του βιομηχανικού χαρακτήρα της περιοχής, αλλά με κατεύθυνση στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ). Θα πρέπει οι επενδύσεις που θα γίνουν στην ΠΔΜ να αξιοποιούν στο μέγιστο δυνατό την τεχνογνωσία, την τεχνική υποδομή και το τεχνικό προσωπικό που υπήρχε, λόγω της λιγνιτικής δραστηριότητας, στην εξόρυξη και στην παραγωγή ενέργειας.
Ως γενικές παρατηρήσεις επί του ΣΔΑΜ, έχουμε να καταθέσουμε τις κάτωθι :
1. Οι δυο περιοχές (Δυτική Μακεδονία και Μεγαλόπολη) πρέπει να ξεχωρίσουν στο Σχέδιο, π.χ. σε δυο μέρη, ώστε για να διευκολύνεται ο αναγνώστης.
2. Δεν περιγράφτηκε επαρκώς η μεθοδολογία ποσοτικής και ποιοτικής ανάλυσης των κλάδων της οικονομίας που ακολουθήθηκε, με βάση την οποία επιλέγονται κάποιοι έναντι άλλων, σύμφωνα με κριτήρια (προοπτικές για δημιουργία θέσεων εργασίας, τοπικά προστιθέμενη αξία, μακροχρόνια βιωσιμότητα, κλπ.). Απουσιάζει σχετική οικονομοτεχνική έκθεση όπου θα συγκρίνονται στα πλαίσια μια ανάλυσης SWOT διάφορα σενάρια εναλλακτικής οικονομικής δραστηριότητας.
3. Το παρόν σχέδιο δίκαιης αναπτυξιακής μετάβασης (Master Plan) επικεντρώνεται σε μια εκτενή ανάλυση για την προάσπιση της απασχόλησης, την αντιστάθμιση των κοινωνικο-οικονομικών επιπτώσεων της μετάβασης και τη διασφάλιση της ενεργειακής αυτάρκειας. Ωστόσο, φαίνεται πως απουσιάζει μια ολιστική διαχείριση σχεδιασμού του χώρου μέσα από σύγχρονες τοπιακές πρακτικές που να συνδυάζει την περιβαλλοντική αποκατάσταση, την οικολογία τοπίου, τον τοπιακό σχεδιασμό και την επανάχρηση του τοπίου μέσα από στρατηγικές μεγαλύτερης κλίμακας. Στρατηγικές συμβατές με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση του Τοπίου που κυρώθηκε και από την Ελλάδα (N.3827/2010).
4. Το υπό διαβούλευση Master Plan θα μπορούσε να εξειδικεύεται περαιτέρω σε θέματα περιβαλλοντικά και δημόσιας υγείας. Ειδικότερα, η περιβαλλοντική διάσταση είναι περιορισμένη, καθώς ελάχιστα θίγονται τα κρίσιμα ζητήματα της αποκατάστασης του φυσικού περιβάλλοντος από την περιβαλλοντική ζημιά που έχει γίνει στις λιγνιτικές περιοχές, λόγω της εξορυκτικής δραστηριότητας από τη ΔΕΗ ΑΕ και των χρήσεων που θα χωροθετηθούν σε αυτές, όπως περιορισμένα είναι τα ζητήματα ανάληψης της περιβαλλοντικής ευθύνης και του κόστους αποκατάστασης, εκ μέρους της ΔΕΗ, ως φορέας εκμετάλλευσης των εν λόγω περιοχών για μεγάλο χρονικό διάστημα από ιδιαίτερα κερδοφόρα δραστηριότητα, όπως θα όφειλε, σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία.
5. Απουσιάζουν, τόσο η καταγραφή των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από τη χρήση λιγνίτη, όσο και οι βασικοί άξονες της αναγκαίας επιβεβλημένης αποκατάστασης του φυσικού περιβάλλοντος, με βάση την κείμενη νομοθεσία περί «Περιβαλλοντικής Ευθύνης Πρόληψης και Αποκατάστασης της Περιβαλλοντικής Ζημιάς» (ΚΥΑ 148/2009), ενώ δεν γίνεται καμία μνεία για την αδειοδοτική διαδικασία που απαιτείται για να προωθηθεί το όποιο έργο εντός των λιγνιτικών πεδίων.
6. Απουσιάζει η όποια αναφορά στην εκπλήρωση, εκ μέρους της ΔΕΗ ΑΕ των θεσμικών της υποχρεώσεων, που της έχουν ήδη τεθεί μέσω αδειοδοτήσεων που έχει λάβει (ΑΕΠΟ) και που αφορούν στην αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημιάς, λαμβάνοντας υπόψη και τη νέα Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα (με ορίζοντα το 2030), όπου η αποκατάσταση των εδαφών και των ευρύτερων φυσικών οικοσυστημάτων και περιοχών αποτελούν τον δεύτερο κομβικό πυλώνα.
7. Δεν αναφέρεται πουθενά πόσα θα είναι τα στρέμματα τα οποία θα δεσμευθούν στις περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας για λοιπές χρήσεις που θα παραχωρήσει η ΔΕΗ, μετά από την επιβεβλημένη αποκατάσταση, όπως δεν αναφέρεται πουθενά που θα γίνουν οι γεωργικές καλλιέργειες (υδροπονία, έξυπνη γεωργία, κλπ), καθώς και η κτηνοτροφία (κτηνοτροφικό πάρκο).
8. Δεν αποδίδεται δικαιοσύνη έναντι των πολιτών που υπέφεραν τόσα χρόνια από τον λιγνίτη καθώς δεν εφαρμόζεται η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει».
9. Δεν φαίνεται να διασφαλίζεται η αναγκαία εξυγίανση των εδαφών και των υδάτινων πόρων (εξαιρετικά ρυπασμένοι οι υπόγειοι υδροφορείς), ώστε να εξυπηρετηθεί η ανάπτυξη νέων χρήσεων και γεωργικών δραστηριοτήτων υψηλής προστιθέμενης αξίας και να ελαχιστοποιηθούν τα τεράστια προβλήματα ρύπανσης των υδάτων από την τέφρα και άλλα επικίνδυνα απόβλητα.
10. Το πλάνο χρηματοδότησης, το οποίο εστιάζεται στην κατάρτιση ενός διακριτού Επιχειρησιακού Προγράμματος Δίκαιης Μετάβασης για την επόμενη προγραμματική περίοδο 2021-2027,
i. παραμένει σε γενικές αναφορές χωρίς να καθορίζει πως θα αντιμετωπιστούν τα ζητήματα συμμετοχής και εμπλοκής όλων των σχετιζόμενων φορέων, όπως αυτά επιβάλλονται
ii. σκοπεύει στη μόχλευση πόρων της Πολιτικής Συνοχής, του Ευρωπαϊκού Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης, των άλλων δύο πυλώνων του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης, τμήματος του Ταμείου Ανάκαμψης και των αντίστοιχων εθνικών συμμετοχών, αλλά δεν έχει συμπεριλάβει και άλλους σημαντικούς διαθέσιμους πόρους, όπως τα έσοδα δημοπράτησης δικαιωμάτων CO2 μέσω Πράσινου Ταμείου, ο Τοπικός Πόρος, αλλά και άλλα ανταγωνιστικά χρηματοδοτικά εργαλεία LIFE, ΗΟRΙΖΟΝ Europe
iii. δεν αξιοποιεί πόρους του Ευρωπαϊκού Γεωργικού Ταμείου Αγροτικής Ανάπτυξης (νέα, υπόδιαμόρφωση ΚΑΠ), με βάση τη Στρατηγική από το Αγρόκτημα στο Πιάτο, που μπορούν να χρηματοδοτήσουν επενδύσεις στον αγροτικό τομέα.
11. Δεν υφίσταται κανενός είδους αναφορά στο χωροταξικό σχεδιασμό και τις χωρικές συνιστώσες του αναπτυξιακού σχεδιασμού.
12. Δεν γίνεται καμιά αναφορά, στην ολοκλήρωση σημαντικών υποδομών, όπως το χρονοδιάγραμμα έλευσης του φυσικού αερίου, η σιδηροδρομική σύνδεση, ο κάθετος άξονας της Εγνατίας προς Νίκη και Λάρισα, η αναβάθμιση του αεροδρομίου Κοζάνης, η υλοποίηση του κόμβου Εγνατίας Οδού – Ε65, η κατασκευή υδατοδρομίου στη λίμνη της Καστοριάς. Απαιτείται στο σχεδιασμό να ληφθεί υπ’ όψη η γεωστρατηγική θέση της Δυτικής Μακεδονίας και το εκλυστικό επενδυτικό περιβάλλον που πρέπει να δημιουργηθεί.
13. Σημαντικό έλλειμμα η απουσία σχεδιασμού και το χρονοδιάγραμμα για τις αποκαταστάσεις των απαλλοτριωμένων εδαφών από τη ΔΕΗ, την επανάχρησή τους και την επαναπόδωσή τους στην τοπική κοινωνία, δεδομένης της πολύ μεγάλης επιφάνειάς τους. Από το σχεδιασμό αυτό θα προέκυπτε ενδεχομένως και η άμεση διαθεσιμότητα γης που απαιτείται για τις μεγάλες επενδύσεις. Σύμφωνα με τη νομοθεσία, υπάρχουν Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) του Λιγνιτικού Κέντρου και Αποφάσεις Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ). Μόνο που αναφέρονται στο χρονικό ορίζοντα του 2050, όχι του 2023 ή 2028.
14. Θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι 2 αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί της ΔΕΗ για αποκαταστάσεις εδαφών στις περιοχές ορυχείων Βόρειου Πεδίου και Αμυνταίου, οι οποίοι μέχρι σήμερα δεν έχουν υλοποιηθεί και δεν υπάρχει ούτε χρονοδιάγραμμα υλοποίησής τους.
15. Δεν έχει ξεκινήσει ποτέ η αποκατάσταση των ανενεργών ορυχείων σε Βεύη, Βεγόρα και Κλειδί, που μπορεί να δώσει άμεσα θέσεις εργασίας και μάλιστα στη χρόνια ταλανιζόμενη από ανεργία Π.Ε. Φλώρινας.
16. Δεν υπάρχει πρόβλεψη για το τι θα γίνει με τα 2 λειτουργούντα λιγνιτωρυχεία του Δήμου Σερβίων.
17. Δεν υπάρχει πουθενά ως αναφορά στο Master Plan η χωροθετημένη «Βιομηχανική Περιοχή» ανάμεσα στα Κοίλα και το Μαυροδένδρι, η ΒΙΠΕ Κοζάνης. Ούτε αναφέρεται και η πιθανή αναβάθμιση της ΒΙΠΕ Φλώρινας.
18. Αναγράφεται στο Master Plan ότι: «Η Αλβανία είναι η χώρα με τους περισσότερους τουρίστες προς τη Δ. Μακεδονία». Ενώ ταυτόχρονα ο Δήμος Πρεσπών ζητά να επιτραπεί η είσοδος εποχικών εργατών απ’ την Αλβανία για το μάζεμα των φασολιών. Θα έπρεπε να γίνει σαφές ότι δεν πρόκειται για τουρίστες, αλλά για εργάτες γης.
19. Δε γίνεται καμία αναφορά για υδροηλεκτρικά έργα, όσον αφορά στα πλεονεκτήματα της περιοχής για την εγκατάσταση των ΑΠΕ, αν και η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας διαθέτει άφθονο υδάτινο δυναμικό και επιπλέον μεγάλα υδροηλεκτρικά έργα εδώ και πολλές δεκαετίες. Έχουν ήδη εγκατασταθεί νέα έργα και σχεδιάζονται μικρά υδροηλεκτρικά έργα. Αποτελεί βασικό στοιχείο το πλεονέκτημα της περιοχής μας σε υδάτινο δυναμικό και πρέπει να τονιστεί, ώστε και να ενισχυθούν αντίστοιχες δράσεις στο μέλλον.
20. Δεν υπάρχει καμία αναφορά για Βιομηχανική Κληρονομιά στην περιοχή του λιγνιτικού κέντρου. Μέσα από όλες αυτές τις ιδιαίτερες κατασκευές που υπάρχουν εντός των ορυχείων και εντός των ΑΗΣ, τις οποίες οφείλουμε να σεβαστούμε και θα πρέπει να μείνει ως στοιχείο για τις επόμενες γενιές, η ανεξάντλητη τεχνογνωσία αυτών των ανθρώπων, των ανθρακωρύχων της Δυτικής Μακεδονίας.
21. Επίλυση του θέματος της ιδιοκτησίας των απαλλοτριωμένων εκτάσεων από τη ΔΕΗ, έτσι ώστε:
i. να προχωρήσει ο χωροταξικός και ο Ειδικός Πολεοδομικός σχεδιασμός,
ii. να γίνει αποκατάσταση εδαφών, βάση των χρήσεων που έχουν οριστεί και πιθανά αυτών των χρήσεων γης που θα πρέπει να θεσμοθετηθούν και με την έγκριση της Αναθεώρησης της Μελέτης του Περιφερειακού Χωροταξικού Σχεδιασμού της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας.
iii. να γίνει ενσωμάτωση των ως άνω στον Στρατηγικό σχεδιασμό και στον Εθνικό Χωροταξικό Σχεδιασμό.
22. Χωροθέτηση και κατάρτιση Ειδικών Πολεοδομικών Σχεδίων (ΕΠΣ) για τις λιγνιτικές περιοχές που δεν ανήκουν στη ΔΕΗ, με ταυτόχρονη ενσωμάτωσή τους στον στρατηγικό σχεδιασμό, έτσι ώστε να αποφευχθεί η άναρχη χρήση γης και καταστροφή παραγωγικών γαιών.
23. Στο υποσέλιδο της Διαφ.79 Παραρτ.1 αναφέρεται: «Για τις προκαλούμενες νέες θέσεις εργασίας χρησιμοποιήθηκαν οι πολλαπλασιαστές απασχόλησης κλειστού τύπου με βάση τους υπολογισμούς του Τεχνικού Επιμελητηρίου Δυτικής Μακεδονίας». Μόνο που το ΤΕΕ θεωρεί τους πολλαπλασιαστές απασχόλησης κλειστού τύπου ως εξωπραγματικούς, δεν συνιστά να χρησιμοποιηθούν και χρησιμοποιεί τους πολλαπλασιαστές παραγωγής. Συνεπώς οι υπολογισμοί θέσεων εργασίας του Σχεδίου είναι αμφίβολοι. Αυτό ισχύει βεβαίως και για το «Πεδίο ενεργειακής έρευνας και τεχνολογίας (ΠΕNΕΤ)», που υποτίθεται πως θα δώσει «Έως ~400 άμεσες και έμμεσες θέσεις εργασίας κατά την κατασκευή και έως ~2.200 κατά τη λειτουργία». Οι παρεμβάσεις που θα γίνουν στα πλαίσια του ΣΔΑΜ πρέπει να εξασφαλίζουν, βάσει αναλογιστικών μελετών:
a. Διατήρηση υφιστάμενου ΑΕΠ της περιοχής
b. Διατήρηση του υφιστάμενου πληθυσμού με στόχευση την αύξησή του
c. Δια βίου κατάρτιση του πληθυσμού, ώστε η προσαρμογή στα νέα οικονομικά δεδομένα να είναι επιτυχής
Από τα δημοσιευμένα στοιχεία που υπάρχουν στην δημόσια διαβούλευση και αφορούν στο ΣΔΑΜ θεωρούμε ότι απουσιάζουν σημαντικές παράμετροι, όπως:
1. Μακροπρόθεσμος Στρατηγικός σχεδιασμός, ο οποίος να λαμβάνει υπόψη το που είμαστε, που θέλουμε να πάμε, καθώς και τον τρόπο μετάβασης, λαμβάνοντας υπόψη και το περιβάλλον, εθνικό και διεθνές, στο οποίο θα κινηθούμε.
2. Σύστημα διακυβέρνησης του ΣΔΑΜ.
3. Κριτήρια επιλογής και χρηματοδότης επενδύσεων, τόσο αυτών που αναφέρονται στο ΣΔΑΜ αλλά και των μελλοντικών που θα κατατεθούν ή βρίσκονται σε επεξεργασία.
4. Συμβατότητα των κινήτρων για επενδύσεις αλλά και του τρόπου χρηματοδότησης αυτών με την Ελληνική και Ευρωπαϊκή νομοθεσία.
5. Αναφορά σε Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις (ΜΜΕ) και θέσπιση ειδικών κινήτρων για μικροεπενδυτές της περιοχής.
6. Συνεργασία με την ΔΕΗ για υλοποίηση επενδυτικών έργων στον τομέα της ενέργειας (αποθήκευση ενέργειας).
7. Στόχευση όχι σε τομείς εντάσεως εργασίας, αλλά σε τομείς παραγωγής προϊόντων εντάσεως τεχνολογίας, που τα προϊόντα τους θα είναι ανταγωνιστικά σε διεθνές επίπεδο και θα αυξάνουν την απασχόληση μέσω της μεγέθυνσής τους.
8. Ανάπτυξη του τουριστικού προϊόντος.
Η απουσία των ως άνω παραμέτρων από το ΣΔΑΜ δύναται να αντιμετωπιστεί ως ακολούθως:
1. Άμεση έναρξη διαβούλευσης για το σύστημα διακυβέρνησης του ΣΔΑΜ, με συμμετοχή όλων των φορέων της Δυτικής Μακεδονίας.
2. Καθορισμός δεικτών και δεσμευτικών χρονοδιαγραμμάτων με ασφαλιστικές δικλείδες, έτσι ώστε να καταστεί εφικτή η παρακολούθηση των διαφόρων ενεργειών του ΣΔΑΜ και να υπάρχει η δυνατότητα άμεσων παρεμβάσεων, σε περίπτωση αποκλίσεων από τους στόχους. Ο έλεγχος αυτός θα πρέπει να είναι κομμάτι του συστήματος διακυβέρνησης.
3. Επίλυση του θέματος της ιδιοκτησίας των απαλλοτριωμένων εκτάσεων από την ΔΕΗ, έτσι ώστε:
a. να προχωρήσει ο χωροταξικός και ο Ειδικός Πολεοδομικός σχεδιασμός,
b. να γίνει αποκατάσταση εδαφών βάση των χρήσεων που έχουν οριστεί και
c. ενσωματωθούν τα ως άνω στον στρατηγικό σχεδιασμό.
4. Χωροθέτηση και κατάρτιση Ειδικών Πολεοδομικών Σχεδίων (ΕΠΣ) για τις λιγνιτικές περιοχές που δεν ανήκουν στην ΔΕΗ, με ταυτόχρονη ενσωμάτωσή τους στον στρατηγικό σχεδιασμό, έτσι ώστε να αποφθεχθεί η άναρχη χρήση γης και η καταστροφή παραγωγικών γεών.
5. Αναλυτικός καθορισμός των πόρων που θα είναι διαθέσιμοι στο ΣΔΑΜ για την ΠΔΜ, καθώς και του συνόλου των πόρων που έχουν ανακοινωθεί και αφορούν σε έργα Δίκαιης Μετάβασης για το σύνολο της επικράτειας.
6. Αναφορικά με τις τωρινές και μελλοντικές επενδυτικές προτάσεις θα πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά την διαδικασία αξιολόγησης των επενδύσεων και τα παρακάτω:
a. Η δημιουργία βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων θέσεων εργασίας.
b. Η συμβολή στην αύξηση του τοπικού ΑΕΠ και το ποσοστό επανεπένδυσης κερδών.
c. Η δυνατότητα μετοχοποίησης μέρους της αρχικής και/ή μελλοντικής επένδυσης και η διάθεσή της στην τοπική κοινωνία με μορφή π.χ. ομολόγων.
d. Οι χρηματοδοτικές ανάγκες της επένδυσης.
e. Η αξιοποίηση του υπάρχοντος τεχνικού προσωπικού, ίσως μετά από επανεκπαίδευση, των ΜΜΕ, των μηχανημάτων και των υπαρχουσών υποδομών.
f. Οι προοπτικές επιχειρήσεων μετά την λήξη των κινήτρων που θα δοθούν, μέσω του ΣΔΑΜ.
g. Η εξωστρέφεια και η ανταγωνιστικότητα, συναρτήσει του διεθνούς περιβάλλοντος.
h. Η συμμόρφωση με την Εθνική και την Ευρωπαϊκή περιβαλλοντική νομοθεσία.
i. Η συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας (ΠανΔΜ) και η αξιοποίηση του ερευνητικού του προσωπικού για έρευνα και ανάπτυξη.
7. Η τεχνική λύση που θα επιλεγεί για τις ανάγκες της Τηλεθέρμανσης (Τ/Θ) θα πρέπει να γίνει λαμβάνοντας υπόψη τεχνοοικονομικά κριτήρια, κανόνες Ευρωπαϊκής νομοθεσίας, χρηματοδοτικές επιλογές, μελλοντικές συνθήκες κατανάλωσης, διαθέσιμες πηγές, κριτήρια ελεύθερης αγοράς και όχι πολιτικά κριτήρια, έτσι ώστε να διασφαλιστεί η μακροπρόθεσμη συνέχιση της λειτουργίας τους. Ως προς το μέσο παροχής θερμικής ενέργειας θα πρέπει να εξεταστούν και λύσεις που περιλαμβάνουν Παρέμβαση ΤΕΕ/ΤΔΜ στο υπό διαβούλευση ΣΔΑΜ Σελίδα 6 από 9 ηλιοθερμία, αντλίες θερμότητας, καύση σκουπιδιών και βιομάζα. Επίσης θα πρέπει να διερευνηθεί η δυνατότητα αξιοποίησης της θερμικής ενέργειας για αγροτικές δραστηριότητες (θερμοκήπια).
8. Αποτέλεσμα του Στρατηγικού σχεδιασμού του ΣΔΑΜ θα πρέπει να είναι και η δημιουργία απαραίτητων υποδομών από το κράτος και/ή από ιδιώτες, έτσι ώστε η περιοχή να γίνει ελκυστική για επενδύσεις. Οι υποδομές αυτές θα σχετίζονται με την πρόσβαση, τη μεταφορά προϊόντων και πρώτων υλών, τις τηλεπικοινωνίες, τα κτιριακά έργα, τα δίκτυα ενέργειας, έργα πολιτικού μηχανικού, κτλ. Προκειμένου η υλοποίηση αυτών των έργων να χρηματοδοτηθεί από το ΕΣΠΑ ή το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, απαιτείται η άμεση στελέχωση των τεχνικών υπηρεσιών των φορέων από τεχνικό προσωπικό, η ωρίμανση των μελετών με τη συνδρομή τεχνικών συμβούλων, καθώς και δράσεις κατάρτισης όλων των εμπλεκόμενων φορέων, σχετικά με την υποβολή και τη μετέπειτα υλοποίηση Δημόσιων ή/ και Ιδιωτικών συμβάσεων, μέσω χρηματοδοτικών εργαλείων.
9. Πρόβλεψη μέτρων για την ενίσχυση των υφιστάμενων και δημιουργία νέων ΜΜΕ και ενεργειακών κοινοτήτων που θα στοχεύουν στην καινοτομία, στην έρευνα και υλοποίηση έργων ΑΠΕ, συμπεριλαμβανομένης και της εξοικονόμησης ενέργειας των τοπικών κοινωνιών, πλέον αυτών που προβλέπονται στο χρηματοδοτικό εργαλείο εξοικονόμησης ενέργειας «ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ-ΑΥΤΟΝΟΜΩ». Οι ΜΜΕ παράγουν πλούτο, ο οποίος καταναλώνεται κατά βάση εντός της τοπικής κοινωνίας σε αντίθεση με τις μεγάλες επιχειρήσεις. Για το λόγο αυτό, θα πρέπει να εξαιρεθούν από τα προτεινόμενα διαθρωτικά μέτρα όλα τα έργα (ιδιωτών και Ενεργειακών κοινοτήτων) που θα κατασκευαστούν στη Δυτική Μακεδονία, παραμένοντας στο υφιστάμενο καθεστώς, με τις τιμές αναφοράς εκτός διαγωνιστικών διαδικασιών, έως και το τέλος του 2024 όπου θα λήξει και το νέο πλαίσιο των διαγωνιστικών διαδικασιών, με την προϋπόθεση ότι οι τελικοί δικαιούχοι θα είναι μόνιμοι κάτοικοι της περιοχής.
10. Επέκταση της χρήσης του φυσικού αερίου σε Πτολεμαΐδα, Κοζάνη και Αμύνταιο για αξιοποίησή του σε περιοχές που δεν υπάρχει σύνδεση με Τ/Θ, καθώς επίσης και για χρήσεις πέραν των αναγκών θέρμανσης, όπως π.χ. για προπαρασκευαστικές δραστηριότητες στην παραγωγική αλυσίδα βιομηχανιών και βιοτεχνιών.
11. Δημιουργία υποδομών και – αν απαιτηθεί – νομοθετική παρέμβαση για δημιουργία ONE STOP SHOP, έτσι ώστε η αδειοδότησή τους και η έναρξη κατασκευής και λειτουργίας τους να είναι με την μεγαλύτερη δυνατή ταχύτητα και ξεφεύγοντας από την κρατική γραφειοκρατία.
12. Επιπλέον διερεύνηση-ανάλυση του πλαισίου των χρηματοδοτήσεων (ΕΣΠΑ), έτσι ώστε να υπάρχει επιτάχυνση των διαδικασιών ολοκλήρωσης της εκάστοτε επένδυσης, λόγω του ότι η μέχρι τώρα η απορρόφηση κινείται σε πολύ χαμηλά επίπεδα και απαιτούνται μεγάλα χρονικά διαστήματα για την επίτευξή της, φρενάροντας με αυτόν τον τρόπο πιθανές επενδύσεις.
13. Με την σταδιακή απόσυρση των λιγνιτικών μονάδων παραγωγής ενέργειας και ορυχείων εξόρυξης λιγνίτη, πολύ μεγάλο μέρος των υποδομών τους θα τεθούν σε καθεστώς απόσυρσης. Η εκμετάλλευση αυτών των υποδομών με όρους κυκλικής οικονομίας, σε συνεργασία με την ΔΕΗ, θα έχει ως αποτέλεσμα την απορρόφηση σημαντικού αριθμού εργατοτεχνιτών της περιοχής, ενώ οι υφιστάμενες υποδομές θα έχουν χαμηλό κόστος μετατροπής για νέες επενδύσεις. Η μακροχρόνια συνεργασία της ΔΕΗ με την γερμανική RWE μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στην αξιοποίηση των εγκαταστάσεων μετά την απόσυρση τους, λόγω συσσωρευμένης εμπειρίας. Ενδεικτικά αναφέρονται τα παρακάτω:
a. Επαναχρησιμοποίηση των βαρέας κατασκευής κτιρίων, μετά την αποξήλωση των υπαρχόντων μηχανημάτων και ίσως κάποιων οικοδομικών τροποποιήσεων που θα απαιτηθούν, για την νέα δραστηριότητα που θα στεγάσουν τα κτίρια. Μια από αυτές τις δραστηριότητες μπορεί να είναι η διάθεση κάποιων κτιρίων για εκθεσιακούς χώρους, όπου μέσω της ψηφιακής απεικόνισης να δίνεται η δυνατότητα στον επισκέπτη να περιηγείται σε εργοστασιακούς χώρους και ορυχεία και να αναδεικνύεται η κληρονομιά της βαριάς βιομηχανίας της περιοχής που τόσα χρόνια τροφοδοτούσε τη χώρα μας με την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας μέσω του λιγνίτη.
b. Χρήση των εγκαταστάσεων για αποθήκευση ενέργειας.
c. Χρήση των εγκαταστάσεων για παραγωγή θερμικής ενέργειας για χρήση στην Τ/Θ.
d. Χρήση των εγκαταστάσεων για παραγωγή άεργου ισχύος για την ευστάθεια του συστήματος.
e. Αποσυναρμολόγηση εμπορεύσιμου εξοπλισμού, συντήρηση του και στην συνέχεια πώληση του.
f. Χρήση των υποσταθμών Μέσης τάσης για σύνδεσης συγκροτημάτων φωτοβολταϊκών στο δίκτυο Υψηλής και Υπερυψηλής τάσης.
g. Αποξήλωση εγκαταστάσεων και υλικών που δεν χρειάζονται για ανακύκλωση.
h. Συνένωση και αξιοποίηση του εξοπλισμού των συνεργείων των Σταθμών/Ορυχείων για παροχή υπηρεσιών εντός και εκτός Ελλάδας.
i. Αξιοποίηση των αντλησιοταμιευτικών μονάδων που διαθέτη η ΔΕΗ, μέχρι να δημιουργηθούν καινούργιες της ίδιας ή άλλης μορφής. j. Διατήρηση του αντλιοστασίου στη λίμνη Πολυφύτου, για την εξυπηρέτηση αρδευτικών αναγκών της βόρειας ζώνης του Δήμου Σερβίων καθώς και χωριών του Δήμου Κοζάνης.
14. Ύπαρξη στοχευμένων πολιτικών για την αγορά εργασίας, λαμβάνοντας υπόψη το καθεστώς απασχόλησης, αλλά και το κοινωνικό και οικονομικό γίγνεσθαι των περιοχών, έτσι ώστε να υποστηρίζεται η απασχόληση και η επιχειρηματικότητα και όχι η επιδότηση της ανεργίας.
15. Στοχευμένη υποστήριξη του ΠανΔΜ μέσω προγραμματισμένων σχεδιασμών και ενεργειών για την υποστήριξη του ΣΔΑΜ σε συνέργεια με ιδιώτες αλλά και άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα εγχώρια και μη. Συγκεκριμένα το ΠανΔΜ θα πρέπει να στοχεύσει στα εκπαιδευτικά αντικείμενα που αφορούν στην αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου της περιοχής όπως στην Τεχνητή Νοημοσύνη (ΑΙ), στα έξυπνα δίκτυα, σε τεχνολογίες ΑΠΕ, κτλ. Ο στόχος θα πρέπει να είναι η προώθηση εκπαιδευτικών και ερευνητικών δραστηριοτήτων για καινοτόμες ιδέες στον χώρο της ενέργειας. Το ΠανΔΜ επίσης θα πρέπει να συμβάλει στην ταχύρυθμη εκπαίδευση του εγχώριου έμψυχου δυναμικού στις νέες και αποδοτικές τεχνολογίες, που θα καθορίζονται από το στρατηγικό σχεδιασμό και τις ανάγκες της αγοράς.
16. Στοχευμένη υποστήριξή στα υπάρχοντα τοπικά αγροτικά προϊόντα της ΠΔΜ (κρόκος Κοζάνης, πιπεριές Φλωρίνης, ροδάκινα Βελβεντού, μανιτάρια, μήλα κτλ.) με όρους οικονομιών κλίμακας, αξιοποίηση σύγχρονων έξυπνων μορφών γεωργίας, δημιουργία υποδομών και ενίσχυση της καθετοποιημένης παραγωγής, που στο σύνολό τους θα οδηγήσουν σε αύξηση της ανταγωνιστικότητάς τους. Η υποστήριξη αυτή θα πρέπει να περιλαμβάνει και την στοχευμένη έρευνα από το ΠανΔΜ.
17. Κοινά φορολογικά, επενδυτικά/χρηματοδοτικά και αδειοδοτικά κίνητρα για όλη την ΠΔΜ.
18. Στις μελλοντικές Εθνικές και Ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις, να λαμβάνεται υπόψη το τοπικά παραμένων ΑΕΠ της ΠΔΜ και όχι το συνολικό ΑΕΠ της ΠΔΜ, το οποίο δημιουργεί πλασματική εικόνα για τον πλούτο της περιοχής και έχει σαν συνέπεια την απώλεια σημαντικού μέρους εθνικών και ευρωπαϊκών χρηματοδοτήσεων.
Παρακάτω προτείνονται αντικείμενα, στα οποία μπορούν να στοχεύσουν οι επενδύσεις που προτείνουμε να υλοποιηθούν στην περιοχή, στα πλαίσια του ΣΔΑΜ και πέραν αυτών που προτείνονται σε αυτό:
1. Αποθήκευση ενέργειας. Η χρήσης ΑΠΕ λόγω της στοχαστικής τους έγχυσης ενέργειας στο σύστημα, χωρίς την ύπαρξη αποθήκευσης, έχει σαν συνέπεια την πολύ μικρή αξιοπιστία της παραγωγής ενέργειας από αυτές. Η αποθήκευση ενέργειας μπορεί να έχει τις εξής μορφές: αντλησιοταμίευση, βαρυτική, θερμική, μπαταρίες και υδρογόνο ή και συνδυασμό αυτών. Όλες οι μορφές αποθήκευσης ενέργειας μπορούν να γίνουν αντικείμενο μελέτης και έρευνας από το Πανεπιστήμιο αλλά και να προσελκύσουν βιομηχανίες και/ή εταιρείες που θα τις υλοποιούν και/ή συντηρούν και/ή ανακυκλώνουν. Το ποιες μορφές θα επιλεγούν, μπορεί να εξεταστεί με τεχνικοοικονομικά κριτήρια και λαμβάνοντας υπόψη και την διεθνή εμπειρία από άλλες χώρες που τα εφάρμοσαν. Αυτή την στιγμή οι μοναδικές εγκαταστάσεις αποθήκευσης ενέργειας μεγάλης ισχύος είναι αντλησιοταμιευτικά συγκροτήματα των Υδροηλεκτρικών Σταθμών Σφηκιάς και Θησαυρού της ΔΕΗ ΑΕ ισχύος 700 MW και προγραμματίζονται έως το 2030 άλλα 820 MW (680 MW από την ΤΕΡΝΑ στην Αμφιλοχία και 140 MW στο Αμάρι της Κρήτης) . Σύμφωνα με μελέτη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ) για λογαριασμό της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕ), ο στόχος του ΕΣΕΚ για συμμετοχή 60% στο μίγμα ηλεκτροπαραγωγής το 2030 απαιτεί 1750 MW συστημάτων κεντρικής αποθήκευσης ενέργειας (1250 MW αντλησιοταμιευτικά και 500MW μπαταρίες).
2. Μονάδα Αποτέφρωσης Αποβλήτων με ανάκτηση ενέργειας. Σήμερα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μετά τη νέα πολιτική για τη διαχείριση των απορριμμάτων, πρωταρχικό ρόλο παίζει η ανάκτηση χρήσιμων υλικών στην πηγή τους και στη συνέχεια, είτε η καύση όλων των υπολειμμάτων, με παράλληλη ενεργειακή αξιοποίηση, είτε η κομποστοποίηση των ζυμώσιμων (οργανικών) υλικών, καθώς και η καύση ή υγειονομική ταφή των υπολειμμάτων. Η Ευρώπη αναμένεται να επιλέξει ως κύρια μέθοδο διαχείρισης των απορριμμάτων την αποτέφρωση αποβλήτων με ανάκτηση ενέργειας με εκθετικό ρυθμό την επόμενη δεκαετία και να αντικαταστήσει τους υπάρχοντες χώρους υγειονομικής ταφής με μονάδες αποτέφρωσης αποβλήτων με ανάκτηση ενέργειας.
3. Πρόγραμμα το οποίο θα δίνει κίνητρα (με μορφή επιδότησης) για τον μηδενισμό του περιβαλλοντολογικού αποτυπώματος για κατοικίες, βιομηχανίες, βιοτεχνίες και ΜΜΕ στο σύνολο της ΔΜ, πέραν του «εξοικονομώ-αυτονομώ».
4. Χρήση τηλεθέρμανσης στην ανάπτυξη θερμοκηπίων και εγκαταστάσεων αγροτοκτηνοτροφικών προϊόντων, αυξάνοντας την προστιθέμενη αξία των προϊόντων και παράλληλα δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας στην γραμμή παραγωγής και εκμετάλλευσης του πρωτογενούς τομέα.
5. Έρευνα και ανάπτυξη μέσω του Πανεπιστημίου για την ανακύκλωση και παραγωγή πρώτης ύλης από τα προς απόσυρση μέρη των διάφορων μορφών ΑΠΕ (Φ/Β πάνελ, εξαρτήματα ανεμογεννητριών, μπαταρίες, inverter, κτλ). Τελικός σκοπός θα είναι βιώσιμες και υλοποιήσιμες προτάσεις.
6. Έρευνα και ανάπτυξη, μέσω του ΠανΔΜ και του σχεδίου White Dragon της ευρωπαϊκής ένωσης, κέντρου παραγωγής πράσινου υδρογόνου, προβάλλοντας και σχετικές εφαρμογές, μεταφοράς/αποθήκευσης, με προοπτικές εξέλιξης μακροπρόθεσμα σε μεγάλη παραγωγική μονάδα.
7. Δημιουργία κέντρου για την ανάπτυξη κυκλικής οικονομίας σε επίπεδο ΠΔΜ αλλά και της ευρύτερης περιοχής.
8. Δημιουργία κέντρου υποδοχής, ενημέρωσης και εξυπηρέτησης πιθανών επενδυτών.
9. Εξω-ηλεκτρικές χρήσεις του λιγνίτη βάση της μελέτης της Ακαδημίας Αθηνών (αεριοποίηση του λιγνίτη για παραγωγή πολυμερών και συνθετικών καυσίμων, εξαγωγή σπανίων γαιών από τον λιγνίτη, παραγωγή με βάση τα ανθρακονήματα από λιγνίτη, παραγωγή οργανοχουμικών λιπασμάτων και εδαφοβελτιωτικών από λιγνίτη και ανάπτυξη ενεργειακών καυσίμων).
10. Βελτίωση λειτουργίας του ΑΗΣ Πτολεμαΐδας V, με τεχνολογίες ξήρανσης λιγνίτη για αύξηση του βαθμού απόδοσης και χρήσης μονάδων δέσμευσης CO2, έτσι ώστε να μηδενιστεί το αποτύπωμα CO2 της, έτσι ώστε να συνεχίσει την λειτουργία του για το μεγαλύτερο δυνατό χρονικό διάστημα.
11. Καθετοποιημένη μονάδα δημιουργίας, συγκέντρωσης και παραγωγής βιομάζας. Στον σχεδιασμό για τις χρήσεις γης μπορεί να προβλεφτεί κομμάτι για δημιουργία ενεργειακών καλλιεργειών.
12. Άμεση εξεύρεση νέων περιοχών, όπου μπορούν να δημιουργηθούν ΒΙΠΕ για βιομηχανικές χρήσεις στην ΠΔΜ, αλλά και ταυτόχρονα ενσωμάτωση των υπαρχόντων. Το επόμενο βήμα είναι η άμεση υλοποίηση μελετών των βασικών υποδομών που θα απαιτηθούν (οδικό δίκτυο, σιδηροδρομικό δίκτυο, τηλεπικοινωνίες, ισχύ, ύδρευση, αποχέτευση, κτλ), με διαδικασίες FAST TRACK, έτσι ώστε η/οι ΒΙΠΕ να είναι ελκυστική/ές για προσέλκυση νέων επενδύσεων. Στην συνέχεια θα πρέπει να βρεθούν χρηματοδοτήσεις, έτσι ώστε άμεσα να ξεκινήσει η υλοποίηση αυτών των υποδομών.
13. Κατασκευή κέντρου logistic στη ΒΙΠΕ Φλώρινας (η μόνη αδειοδοτημένη της Δυτικής Μακεδονίας) με ταυτόχρονη αναβάθμιση οδικού και σιδηροδρομικού δικτύου Δυτικής Μακεδονίας και συγκεκριμένα του άξονα (Κοζάνη – Πτολεμαΐδα – Αμύνταιο – Φλώρινα – FYROM).
14. Αξιοποίηση των υδάτινων πόρων και των ορεινών όγκων της ΠΔΜ (φυσικών & τεχνιτών) τόσο για την ενίσχυση του τουρισμού αλλά και της γεωργικής παραγωγής.
15. Μονάδες παραγωγής και/ή διαχείρισης και/ή επαναχρησιμοποίησης μπαταριών λιθίου.
16. Ένταξη στο τουριστικό προϊόν της ΠΔΜ και της βιομηχανικής κληρονομιάς των λιγνιτικών περιοχών.
Για τη Δ.Ε. του Τ.Ε.Ε./Τ.Δ.Μ.
Ο Πρόεδρος
Κιάνας Μεν. Στέργιος
