Παρέμβαση ΤΕΕ/ΤΔΜ επί του Εδαφικού Σχεδίου Δίκαιης και Αναπτυξιακής Μετάβασης Δυτικής Μακεδονίας

Ι. Συνοπτική παρουσίαση του ΕδαφικούΣχεδίουΔίκαιης και Αναπτυξιακής Μετάβασης Δυτικής Μακεδονίας

Ο Μηχανισμός Δίκαιης Μετάβασης  (ΜΔΜ) περιλαμβάνει τους παρακάτω τρείς πυλώνες χρηματοδότησης:

1. Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης (ΤΔΜ).
2. Ειδικό καθεστώς μετάβασης στο πλαίσιο του InvestEU.
3. Χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων(ΕΤΕπ).

Η κατάρτιση των Εδαφικών Σχεδίων (ΕΣ) είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την χρηματοδότηση από τον ΜΔΜ. Με την χρήση μακροοικονομικών και μικροοικονομικών δεικτών για την Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας (ΠΔΜ)ορίζονται σαν αρνητικά επηρεαζόμενες από την διαδικασία απολιγνιτοποίησης οι περιφερειακές ενότητες Κοζάνης και Φλώρινας, οι οποίες χαρακτηρίζονται πλέον ως Ζώνες Απολιγνιτοποίησης  (ΖΑΠ). Οι περιφερικές ενότητες Καστοριάς και Γρεβενών επηρεάζονται έμμεσα και δευτερεύοντος από την διαδικασία απολιγνιτοποιήσης. Στους παρακάτω πίνακες των ΕΣ φαίνεται συγκεντρωτικά ο επηρεασμός της ΠΔΜ από την διαδικασία απολιγνιτοποίησης:

 

Περιοχή   ΑΠΑ(σεεκ.€) Απασχόληση(σεχιλ.άτομα) Πλήθοςεπιχειρήσεων Κύκλοςεργασιώνεπιχειρήσεων(σεεκ.€) Π.Ε.Κοζάνης 1.285,43 15,23 596 319,11 Π.Ε.Φλώρινας 376,29 1,91 201 86,17 Π.Ε.Γρεβενών 8,44 0,20 31 8,05 Π.Ε.Καστοριάς 9,06 0,87 97 10,85 ΣύνολοΔυτικήςΜακεδονίας 1.679,21 18,21 924 424,18

Πίνακας 8: Άμεσες, έμμεσες και επαγόμενες επιδράσεις λιγνιτικής δραστηριότητας (έτος βάσης: 2019)

Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων από(ΕΛΣΤΑΤ-Ακαθάριστη προστιθέμενη αξία κατά κλάδο (A10)-NACEREV.2,2020), (ΕΛΣΤΑΤ – Ακαθάριστη προστιθέμενη αξία ανά κλάδο, 2020), (ΕΛΣΤΑΤ- Έρευνα Εργατικού Δυναμικού, 2020), (ΕΛΣΤΑΤ-Απασχολούμενοι κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας, 2011), (EUROSTAT-Employment by NUTS3 regions, 2020), (IOBE,2020), (ΕΛΣΤΑΤ-Στατιστικό μητρώο επιχειρήσεων, 2016), (EUROSTAT,2020), (ΕΛΣΤΑΤ-Κύκλος Εργασιών ανά Διψήφιο Κλάδο Οικονομικής Δραστηριότητας ανά Διψήφιο Κλάδο Οικονομικής Δραστηριότητας , 2020).

Πίνακας 9: Συσσωρευμένες απώλειες/επιπτώσεις λόγω απολιγνιτοποίησης

	2020	2021	2022	2023	2024	2025	2026	2027	2028	2029
ΑΠΑ (σεεκ.€)
Π.Ε.Κοζάνης	105,4	105,4	98,1	386,9	459,1	459,1	459,1	459,1	459,1	499,8
Π.Ε.Φλώρινας	–	142,6	142,6	142,6	253,1	253,1	253,1	253,1	253,1	253,1
Απασχόληση (σεχιλ.)
Π.Ε.Κοζάνης	0,90	0,90	0,88	2,82	3,34	3,34	3,34	3,34	3,34	4,16
Π.Ε.Φλώρινας	–	0,94	0,94	0,94	1,51	1,51	1,51	1,51	1,51	1,51
Πλήθος επιχειρήσεων
Π.Ε.Κοζάνης	18	18	17	67	80	80	80	80	80	87
Π.Ε.Φλώρινας	–	29	29	29	51	51	51	51	51	51
Κύκλος εργασιών (σεεκ.€)
Π.Ε.Κοζάνης	7,30	7,30	6,80	26,80	31,81	31,81	31,81	31,81	31,81	34,63
Π.Ε.Φλώρινας	–	9,11	9,11	9,11	16,18	16,18	16,18	16,18	16,18	16,18

Πηγή:Επεξεργασία στοιχείων από (IOBE, 2020), (ΕΛΣΤΑΤ-Στατιστικό μητρώο επιχειρήσεων,2016),(EUROSTAT,2020),(ΕΛΣΤΑΤ-Κύκλος Εργασιών ανά Διψήφιο Κλάδο Οικονομικής Δραστηριότητας ανά Διψήφιο Κλάδο Οικονομικής Δραστηριότητας , 2020).

Λαμβάνοντας υπόψη τους παραπάνω πίνακες γίνεται σαφές ότι:

• Το μεγαλύτερο ποσοστό (80%) του ΑΕΠ της Δυτικής Μακεδονίας προέρχεται από τις περιφερειακές ενότητες Κοζάνης και Φλώρινας. Η επιχειρηματική δραστηριότητα των ενοτήτων αυτών εξαρτάται συνολικά σε πολύ μεγάλο βαθμό (άνω του 50%) από τη λιγνιτική παραγωγή και τις πολλαπλασιαστικές επιπτώσεις που αυτή επιφέρει.
• Σε όρους απόλυτων μεγεθών, η λιγνιτική δραστηριότητα συνεισφέρει άμεσα και έμμεσα στην οικονομία των περιφερειακών ενοτήτων Κοζάνης και Φλώρινας κατά ~€1,7δισ., συμβάλλει στην απασχόληση ~17χιλ. ατόμων ενώ υποστηρίζει τη λειτουργία ~800 επιχειρήσεων, ο κύκλος εργασιών των οποίων εκτιμάται πως υπερβαίνει τα €405εκ.
• Η λιγνιτική δραστηριότητα συμβάλει αθροιστικά κατά 30% στις θέσεις εργασίες των περιφερειακών ενοτήτων Κοζάνης και Φλώρινας, στις οποίες δραστηριοποιείται σχεδόν το 70% των απασχολούμενων της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας.
• Στην περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας το 2019 εκτιμάται πως δραστηριοποιήθηκαν 310 επιχειρήσεις στον τομέα της ενέργειας, εξόρυξης και ύδρευσης, κλάδος άμεσα συνδεδεμένος με τη λιγνιτική δραστηριότητα. Από το ως άνω σύνολο, το 80% εντοπίζονταν στις περιφερειακές ενότητες Κοζάνης και Φλώρινας ενώ το υπόλοιπο 15% και 5% στις περιφερειακές ενότητες Καστοριάς και Γρεβενών αντίστοιχα, όπου σε αυτό το σημείο επιβεβαιώνεται ότι οι Π.Ε Καστοριάς και Γρεβενών επηρεάζονται και αυτές πλην όμως έμμεσα και δευτερευόντως από τη λιγνιτική δραστηριότητα.
• Η Περιφέρεια έχει την υψηλότερη εξάρτηση από δίκτυα τηλεθέρμανσης σε σύγκριση με τις υπόλοιπες περιοχές της χώρας.

Τα ΕΣ των ΖΑΠ καθορίζουν τα παρακάτω:

1. Παρακμάζοντες τομείς των ΖΑΠ
2. Μετασχηματιζόμενοι τομείς των ΖΑΠ
3. Επιπτώσεις σε υγεία και περιβάλλον
4. Ανάγκες που προκύπτουν, προσδιορισμός σκοπών και προσδοκώμενων αποτελεσμάτων λόγω της απολιγνιτοποίησης για το σύνολο της ΠΔΜ.
5. Συμβατότητα με άλλες θεσπισμένες εθνικές και επιμέρους περιφερειακές στρατηγικές και σχέδια.
6. Είδη προβλεπόμενων πράξεων.

Λεπτομέρειες για τις πηγές χρηματοδότησης της ΠΔΜ φαίνονται στους παρακάτω πίνακες των ΕΣ:

 

Πίνακας 16. Χρηματοδοτικά μέσα, θεματική και χωρική στόχευση

Προτεραιότητες/ πράξεις	ΤΔΜ1	InvestEU2	EIB3	RRF4	ΕΤΠΑ / ΤΣ5	ΕΓΤΑΑ6	ΕΚΤ+7	Εθνικοί πόροι8
Ενίσχυση και προώθηση επιχειρηματικότητας	○	◙		●	●			○
Ενεργειακή μετάβαση –κλιματική ουδετερότητα	○	◙	◙	●	●			○
Ανάπτυξη γεωργικού τομέα και αγροδιατροφή*	○					●
Αναπροσαρμογή χρήσεωνγης- κυκλική οικονομία	○	◙	◙	●	●			○
Δίκαιη εργασιακήμετάβαση καιενδυνάμωση ανθρωπίνουκεφαλαίου	○	◙	◙	●	●		●	○
Ανάπτυξη μεταφορικών υποδομών για τη στήριξη της επιχειρηματικότητας και της βιώσιμης αστικής κινητικότητας και Ψηφιακή Διασυνδεσιμότητα	○	◙	◙	●	●			○
ΟλοκληρωμένεςΕδαφικέςΕπενδύσεις- Ευφυείς Πόλεις	○	◙	◙	●	●		●	○

• Έμμεσα σχετιζόμενο με τη ΔΑΜ (δύναται να αφορά στο σύνολο της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας)

◙ Καίριας σημασίας για τη ΔΑΜ, με δυνατότητα χωροθέτησης παρεμβάσεων στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή των «most negatively affected territories»

• Αποκλειστική στόχευση σε Ζ.ΑΠ. Κοζάνης, Φλώρινας, για τους σκοπούς ΔΑΜ

1: Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, 2: InvestEUScheme, 3: ΕΙΒ-Δανειακή Διευκόλυνση Δημόσιου Τομέα, 4: Recovery and Resilience Facility, 5:Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης / Ταμείο Συνοχής, 6: Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης, 7: Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, 8: Αποκλειστικά Λιγνιτικό Τέλος και Έσοδα Πλειστηριασμών Δικαιωμάτων Εκπομπών

*Η επιλεξιμότητα των δράσεων στο ΤΔΜ θα διερευνηθεί σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή

Πίνακας 17: Χρηματοδοτικάμέσακαιχωρικήστόχευση

Περιοχές	ΤΔΜ1	InvestEU2	EIB3	RRF4	ΕΤΠΑ / ΤΣ5	ΕΓΤΑΑ6	ΕΚΤ+7	Εθνικοί πόροι8
Ζ.ΑΠ.Κοζάνης	✓	✓	✓	✓	✓	✓	✓	✓
Ζ.ΑΠ.Φλώρινας	✓	✓	✓	✓	✓	✓	✓	✓
Π.Ε. Καστοριάς		✓	✓	✓	✓	✓	✓	✓*
Π.Ε. Γρεβενών		✓	✓	✓	✓	✓	✓	✓*

1:Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, 2: Invest EU Scheme, 3: ΕΙΒ-Δανειακή Διευκόλυνση Δημόσιου Τομέα, 4: Recovery and Resilience Facility, 5: Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης / Ταμείο Συνοχής, 6: Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης, 7: Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, 8: Εθνικοί πόροι, δηλ. (αποκλειστικά) Λιγνιτικό Τέλος και Έσοδα πλειστηριασμών δικαιωμάτων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου

*Στο πλαίσιο της επάρκειας σχετικών πόρων και εφόσον η παρέμβαση συμβάλει στους σκοπούς ΔΑΜ

Τα ΕΣ βάζουν τις προδιαγραφές και του μηχανισμού διακυβέρνησης του οποίου βασικοί άξονες είναι:

1. Οργανωτική δομή.
2. Διαδικασία λήψης αποφάσεων και καθορισμός αρμοδιοτήτων.
3. Παρακολούθηση προόδου και δυνατότητα αναπροσαρμογής στόχων.

Στο παρακάτω διάγραμμα φαίνεται η οργανωτική δομή του μηχανισμού διακυβέρνησης:

Για την υλοποίηση των σταδίων της διαδικασίας μετάβασης, βασική προϋπόθεση αποτελεί ο ορισμός του υπεύθυνου φορέα, οχήματος ειδικού σκοπού (ΟΕΣ), στο οποίο θα μεταβιβαστούν τα προς αποκατάσταση και αξιοποίηση περιουσιακά στοιχεία της ΔΕΗ ώστε να προχωρήσουν με ταχείς ρυθμούς οι διαδικασίες αποκατάστασης και οι αναπροσαρμογές της χρήσης τους. Το ποσοστό αυτό θα αγγίζει το 70% των εδαφών που έχει στην κατοχή της η ΔΕΗ ΑΕ. Για τις εκτάσεις αυτές θα καταρτιστούν Ειδικά Πολεοδομικά Σχέδια (ΕΠΣ) έτσι ώστε να προχωρήση η αποκτάσταση τους βάση των χρήσεων γης και η τελική τους αξιοπόιηση. Οι παραπάνω περιοχές χαρακτηρίζονται σαν Πυρήνες ΖΑΠ (ΠΖΑΠ).

 

ΙΙ. Παρατηρήσεις επί του Εδαφικού σχεδίου δίκαιης και αναπτυξιακής μετάβασης Δυτικής Μακεδονίας

Θέσεις απασχόλησης

Αναφορικά με το έτος αναφοράς το οποίο προσδιορίζεται το 2019 πιστεύουμε ότι υποεκτιμάται η ανεργία στη Δυτική Μακεδονία δεδομένου ότι μεταλιγνιτική περίοδος άρχισε σε πολύ πρωθύστερο στάδιο, γεγονός που επισημάνθηκε πολλαπλώς από το Τεχνικό Επιμελητήριο Δυτικής Μακεδονίας. Αυτό προκύπτει και από το γεγονός ότι η παγιωμένη σε υψηλά επίπεδα ανεργία των τελευταίων ετών στη Δυτική Μακεδονία ήταν ακριβώς και απόρροια της απολιγνιτοποίησης η οποία έχει ξεκινήσει από το 2002-2003 σύμφωνα με παρέμβαση του ΤΕΕ αλλά με ουσιαστικές επιπτώσεις στην απασχόληση από το 2012-2013. Δεν είναι ένας απλός στατιστικός δείκτης αλλά ζήτημα ουσιαστικό γιατί καθορίζει το μείγμα και την έκταση των πολιτικών που πρέπει να εφαρμοστούν τη Δυτική Μακεδονία. Ως εκ τούτου πιστεύουμε ότι οι θέσεις οι οποίες έχουν απολεσθεί από την αποβιομηχάνιση στη βιομηχανία του λιγνίτη είναι πολύ περισσότερες από αυτές οι οποίες αναφέρονται.

Προς τούτο ακόμη και με έτος αναφοράς το 2019 (που θα έπρεπε να ήταν ορισμένο μερικά χρόνια πριν) επισημαίνουμε :

Στο Παράρτημα του Εδαφικού Σχέδιου Δίκαιης Μετάβασης Δυτικής Μακεδονίας (ΕΣΔΜ) και συγκεκριμένα στο κεφάλαιο «Σύνοψη διαδικασίας προσδιορισμού επηρεαζόμενων εδαφών» περιγράφεται η διαδικασία προσδιορισμού των επιπτώσεων της απολιγνιτοποίησης στην Περιφέρεια.

Στη σελίδα 106 αναφέρεται:

«Η ως άνω ανάλυση βασίζεται στη χαρτογράφηση της άμεσης επίδρασης που επιφέρει η λιγνιτική δραστηριότητα στην οικονομία, την απασχόληση και τον ενεργειακό εφοδιασμό των λιγνιτικών περιοχών. Δεδομένων ωστόσο των πολλαπλασιαστικών επιδράσεων που δημιουργούνται από την συσχέτιση που αναπτύσσεται μεταξύ λοιπών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, κρίνεται σκόπιμη η διερεύνηση επιπλέον των έμμεσων και επαγόμενων (προκαλούμενων) επιδράσεων. Ειδικότερα, λαμβάνοντας υπόψη τους σχετικούς πολλαπλασιαστές για τον υπό εξέταση κλάδο (Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος, 2012) καθώς και την κατανομή της παραγωγής και της απασχόλησης των εργαζομένων στους επιμέρους τομείς της λιγνιτικής δραστηριότητας (π.χ. ορυχεία, ατμοηλεκτρικούς σταθμούς), δύναται να εκτιμηθούν οι έμμεσες και επαγόμενες επιδράσεις της λιγνιτικής δραστηριότητας.»

Στη Μελέτη του ΤΕΕ (2012) που επικαλείται η παραπάνω αναφορά και συγκεκριμένα στο κεφάλαιο «7. Συμπεράσματα» αναφέρεται (στο πρώτο bullet):

«Σε επίπεδο Δυτικής Μακεδονίας, οι πολλαπλασιαστές απασχόλησης και εισοδήματος που δημιουργεί η λιγνιτική βιομηχανία είναι ιδιαίτερα υψηλοί. Για κάθε μία θέση μόνιμου προσωπικού στα ορυχεία και στους σταθμούς παραγωγής, δημιουργούνται και συντηρούνται 3,28 θέσεις στην τοπική αγορά εργασίας. Για κάθε ένα ευρώ που δαπανά η ΔΕΗ ΑΕ σε μισθούς και εργολαβίες, προκύπτουν επαγωγικά, περισσότερα από τρία ευρώ στον κύκλο της τοπικής οικονομίας.»

Στον Πίνακα 75 του ΕΣΔΜ, που ακολουθεί, διαπιστώνεται ότι:

• Οι δύο ΠΕ Κοζάνης – Φλώρινας που πλήττονται περισσότερο από την απολιγνιτοποίηση παρουσιάζουν ένα Πολλαπλασιαστή Απασχόλησης 2,50 [=(6,09+9,14)/6,09] για την ΠΕ Κοζάνης και 2,51 [=(0,76+1,15)/0,76] για την ΠΕ Φλώρινας που απέχουν κατά πολύ από τον Πολλαπλασιαστή Απασχόλησης (3,28) της Μελέτης που επικαλείται το ΕΣΔΜ. Αν, βέβαια, χρησιμοποιηθεί ο Πολλαπλασιαστής Απασχόλησης 3,28 για τις ΠΕ Κοζάνης και Φλώρινας τότε προκύπτουν επιπλέον 330 «χαμένες» θέσεις εργασίας (23.540 έναντι 18.210 του ΕΣΔΜ)
• Αντίστοιχα και για την ΑΠΑ, ο Πολλαπλασιαστής που χρησιμοποιείται 1,20 (και για τις δύο ΠΕ) απέχει κατά πολύ από τον Πολλαπλασιαστή Εισοδήματος >3 στον οποίο καταλήγει η Μελέτη του ΤΕΕ (2012), ενώ απέχει σημαντικά και από τον Πολλαπλασιαστή Εισοδήματος 2,6 στο οποίο καταλήγει η Μελέτη του ΤΕΕ (2018) «Επικαιροποίηση μελέτης ‘’Εκτίμηση του κόστους μετάβασης της Δυτικής Μακεδονίας σε καθεστώς χαμηλής λιγνιτικής παραγωγής’’ – Αποτίμηση της συνεισφοράς των οικονομικών κλάδων στο παραγωγικό μοντέλο της Δυτικής Μακεδονίας, με έμφαση στην επίδραση της λιγνιτικής βιομηχανίας»

Β.            Από τον παραπάνω Πίνακα 75, προκύπτει ότι κατά το έτος αναφοράς (2019) οι συνολικές θέσεις εργασίας (άμεσες, έμμεσες και επαγόμενες) που εξαρτώνται από τη βιομηχανία λιγνίτη για τις δύο ΠΕ (Κοζάνης-Φλώρινας) είναι 17,140 και η ΑΠΑ είναι 1,66 δισ.€

Στον Πίνακα 80 του ΕΣΔΜ «Συσσωρευμένες επιπτώσεις 2029 λόγω παύσης λιγνιτικής δραστηριότητας (συγκριτικά με 2019)» οι απώλειες των θέσεων εργασίας συνολικά (για τις δύο ΠΕ) ανέρχονται σε 10.430 και της ΑΠΑ σε 1,00 δισ. €.

Δεδομένου ότι το έτος 2029 η λιγνιτική παραγωγή θα έχει απολύτως μηδενιστεί προκύπτει ότι οι διαφορές των θέσεων εργασίας 6,710 (17,140 – 10,430) και της ΑΠΑ 0,66 (1,66 – 1,00) δισ. € θα πρέπει στο ενδιάμεσο διάστημα (2020-2029) να έχουν δημιουργηθεί μέσω άλλων νέων ή/και τροποποιημένων δραστηριοτήτων, κάτι όμως που δεν προσδιορίζεταιούτε και υπολογίζεται από το παρόν ΕΣΔΜ.

 

Τηλεθέρμανση (σελ 15)

Για τις τηλεθερμάνσεις έχουν κοστολογηθεί τα κόστη; Το ΤΕΕ εγκαίρως έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου.

Αναλυτικότερα, οι ανωτέρω βασικές αρχές, μπορούν να συνοψιστούν στους εξής τρεις (3) άξονες:

(α) Σύσταση Διαδημοτικής Επιχείρησης Τηλεθερμάνσεων Δ. Μακεδονίας, με την συνένωση, των τριών Δημοτικών Επιχειρήσεων, που παρέχουν υπηρεσίες τηλεθέρμανσης.

(β) Ανάπτυξη δικτύου διασυνδέσεων των τηλεθερμάνσεων των τριών πόλεων, το οποίο συνδέεται με τα βασικά σημεία παραγωγής θερμικής ενέργειας.

(γ) Διαμόρφωση δύο βασικών σημείων παραγωγής θερμικής ενέργειας (ΑΗΣ Καρδιάς, Πτολεμαΐδα 5) και εξασφάλιση αναγκαίων εφεδρειών.

Έχουμε δει την ενίσχυση των τηλεθερμάνσεων με ΑΠΕ με ειδική πρόνοια του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης ώστε να μειώσουμε το κόστος παραγωγής/τροφοδοσίας της αναγκαίας θερμικής ενέργειας;

 

SPV (σελ 8)

Για την υλοποίηση των σταδίων της διαδικασίας μετάβασης, βασική προϋπόθεση αποτελεί ο ορισμός του υπεύθυνου φορέα, οχήματος ειδικού σκοπού (SPV), στο οποίο θα μεταβιβαστούν τα προς αποκατάσταση και αξιοποίηση περιουσιακά στοιχεία της ΔΕΗ ώστε να προχωρήσουν με ταχείς ρυθμούς οι διαδικασίες αποκατάστασης και οι αναπροσαρμογές της χρήσης τους. Παράλληλα, απαιτείται ο κατάλληλος χωρικός σχεδιασμός για την αποτύπωση των χρήσεων γης και των σεναρίων χωροθέτησής τους, στο πλαίσιο του οποίου απαιτείται να εξειδικευτούν περαιτέρω και να θεσμοθετηθούν με την έγκριση των προβλεπόμενων εργαλείων/ σχεδίων του ρυθμιστικού πολεοδομικού σχεδιασμού, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν.4447/2016, όπως ισχύει σήμερα και συγκεκριμένα με τις διατάξεις του ν. 4759/2020.

Πιστεύουμε ότι η δημιουργία μιας εταιρείας διαχείρισης για το σύνολο των εδαφών είναι επιβεβλημένη και όχι μόνο για την αποκατάσταση. Είναι ιστορική ευθύνη και ευκαιρία να δοθεί σε μία μόνο εταιρεία το σύνολο των εδαφών τα οποία με ένα συγκροτημένο σχέδιο που θα έχει όλο το μείγμα των επενδύσεων 15 με 20% ανανεώσιμες πηγές, βιομηχανική ζώνη, λίμνες, υποδομές, αναδασώσεις, αγροκτηνοτροφικά πάρκα και άλλα τα οποία θα προσδιοριστούν κατόπιν ουσιαστικής διαβούλευσης. Διαφορετικά έχουμε μια λογική διαχωρισμού “Badbank” και “Goodbank” όπου η GoodBank είναι τα φωτοβολταϊκά για τη ΔΕΗ και η BadBank τα υπόλοιπα εδάφη που θα είναι για αποκατάσταση και τα οποία θα κοστολογήσει η ΔΕΗ. Επισημαίνεται ότι η Παγκόσμια Τράπεζα στη μελέτη της[1] και με τις ουσιαστικές και καθοριστικές παρεμβάσεις του Υπουργείου αναφέρει για τη δημιουργία μιας τέτοιας εταιρείας. Ωστόσο βλέπουμε ότι η προσέγγιση είναι η εταιρεία να καλύψει ουσιαστικά μόνο το κομμάτι των εκτάσεων τα οποία θα αποδοθούν από τη ΔΕΗ.

Η ΔΕΗ έχει και σημαντικό μερίδιο ευθύνης αποκατάστασης. Έχει ανατεθεί σε ανεξάρτητο εμπειρογνώμονα το κόστος αποκατάστασης το οποίο οφείλει η ΔΕΗ από τις υποχρεώσεις της;

Μια επισήμανση: Οι εταιρείες ειδικού σκοπού οι οποίες προκρίνονται από την Παγκόσμια Τράπεζα[2] έχουν το καλό παράδειγμα της Αττικό Μετρό των Ολυμπιακών Αγώνων και λοιπά και λοιπά  που σημαίνει ότι η εταιρεία ειδικού σκοπού πρέπει να έχει σαφές γεωγραφικο περιεχόμενο και όχι μία γενική εταιρεία με ειδικό αντικείμενο και ειδικό περιεχόμενο και όχι μόνο τις αποκαταστάσεις. Συνεπώς η εταιρεία ειδικού σκοπού θα πρέπει να είναι ειδικά για τη Δυτική Μακεδονία που έχει τη συντριπτική πλειοψηφία των εκτάσεων προς αξιοποίηση.

 

Όχημα Ειδικού Σκοπού “Μετάβαση Α.Ε.” σελ 153

Η παραπάνω εταιρεία προτείνουμε να μην ονομάζεται ως όχημα ειδικού σκοπού, δεδομένου ότι τις λειτουργίες της μπορούμε θεσμοθετημένα ήδη να τις κάνουμε δυνητικά και σε περιφερειακό επίπεδο. Με τον ίδιο τρόπο δηλαδή που θα νομοθετηθεί για να δημιουργηθεί μία εταιρία σε επίπεδο χώρας θα μπορούσε να δημιουργηθεί και σε περιφερειακό επίπεδο και για αυτό υπάρχουν προτάσεις οι οποίες προφανώς θα ζητηθούν στα αρμόδια περιφερειακά όργανα πριν σας κοινοποιηθούν. Είναι αντίφαση αυτή τη στιγμή να επενδύουμε σε κεντρικά συστήματα κάνοντας ειδικές νομοθετικές ρυθμίσεις παραγνωρίζοντας περιφερειακούς φορείς ή περιφερειακές δομές που θα μπορούσαν να συνεισφέρουν χωρίς τις αντίστοιχες νομοθετικές προβλέψεις. Προφανώς και δεν είμαστε αντίθετοι στη δυνατότητα να ανοίξει η βεντάλια των εταιρειών που θα μπορούσαν να υποστηρίξουν τη μετάβαση ως διαδικασία και ειδικότερα αν αυτή η εταιρεία μετά από ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ με τους τοπικούς φορείς θα συμπεριλάβει και το κομμάτι των αποκαταστάσεων και επανάχρησης εδαφών.

Είναι βασικό θέμα προς επίλυση είναι το πως θα ωριμάσουν οι δράσεις, πως θα επιταχυνθεί η ωρίμανσή τους ώστε να υλοποιηθούν σε Περιφερειακό Επίπεδο. Οι αναπτυξιακοί οργανισμοί που δημιουργούνται από τους Δήμους, οι Αναπτυξιακές και οι μηχανισμοί στην Περιφέρεια και τους Δήμους, δηλαδή οι Τεχνικές Υπηρεσίες, πρέπει να είναι επαρκείς όχι μόνο για την ωρίμανση αλλά και την επίβλεψη – διαχείριση των έργων με ειδική πρόβλεψη νομοθετικά.

 

Ρήτρα μετάβασης (ΣΕΛ 77)

Η Επέκταση ρήτρας μετάβασης είναι αναμφισβήτητα θετικό και πρέπει να επεκταθεί και στην υλοποίηση των φωτοβολταϊκών πάρκων και όσων δεν έχουν επιπτώσεις την κυκλική οικονομία με μια ειδική πρόβλεψη συνεισφοράς για την περιοχή (να ενσωματωθεί στους πόρους προς διάθεση στις περιοχές που εγκαθίστανται) π.χ. με ένα ποσοστό του 10%. Η ανταπόδοση αυτή κρίνεται επιβεβλημένη δεδομένου ότι αυτές οι επενδύσεις, που έχουν μηδενική συνεισφορά στην απασχόληση πέραν της φάσης εγκατάστασης (όχι παραγωγής) τουλάχιστον μπορούν να τροφοδοτούν με τους αναγκαίους οικονομικούς πόρους την τοπική περιοχή για τη δημιουργία θέσεων αυξημένης προστιθέμενης αξίας.

 

Παρατηρητήριο (σελ 151)

 Καταρχάς αξιολογείται θετικά η πρόθεση σύστασης ενός Παρατηρητηρίου ως μια διακριτή οντότητα μέσα στον Μηχανισμό Διακυβέρνησης. Ωστόσο αυτό πρέπει να έχει σαφή περιφερειακή αναφορά και να συνδέεται με τη δυνατότητα λήψης απόφασης για τα εδαφικά σχέδια μετάβασης.

 

Απασχόληση

Οι πολιτικές απασχόλησης από το Κέντρο μέσω του ΟΑΕΔ πρέπει να αποκεντρωθούν και να δούμε αντίστοιχα συστήματα με ευρωπαϊκή εμπειρία.

 

Ειδική Υπηρεσία Συντονισμού ΔΑΜ (Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης) (σελ. 151)

Πρέπει να ξεκαθαριστεί επίσης το χρηματοδοτικό Πλαίσιο διότι αυτή τη στιγμή είναι ασαφές. Για όσους γνωρίζουμε είναι ξεκάθαρο ότι αυτό έχει να κάνει με τη διαβούλευση που υπάρχει σε επίπεδο χώρας με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχετικά με το συγχρηματοδοτούμενο σκέλος των επιμέρους προγραμμάτων.  Ωστόσο θα πρέπει να ληφθεί μέριμνα για το ειδικό βάρος που έχει η Δυτική Μακεδονία δεδομένα ότι αυτή στο συντηρητικό της ποσοστό επηρεάζεται την κινητοποίηση Και πρέπει αναλογικά να  της ανάλογη και το συντριπτικό ποσοστό τον Πόρων  της ειδικής διαχειριστικής αρχής για την αναπτυξιακή μετάβαση.  Δεν μπορεί να είναι αποδεκτό να μπούνε λογικές κλασικών προσκλήσεων στο οποίο θα μπαίνουν με τον ίδιο τρόπο πέντε περιφέρειες της χώρας, Δυτική Μακεδονία, Πελοποννήσου και των τριών νησιωτικών περιοχών.  Είναι προφανές και σε αυτό θέλουμε την υποστήριξή σας διότι θα πρόκειται για ξεκάθαρη αδικία για την πλέον υποβαθμισμένη περιφέρεια της χώρας.

Επίσης είναι πάρα πολύ σημαντικό να υπάρχει συμπληρωματικότητα μεταξύ των προγραμμάτων καθώς και των ειδικών τομεακών προγραμμάτων δεσμεύοντας Πόρους για τη Δυτική Μακεδονία για τις διαδικασίες μετάβασης έτσι ώστε το υπάρχον πρόγραμμα να μπορεί να χρηματοδοτήσει και μέρος των περιφερειακών ενοτήτων (Γρεβενών και Καστοριάς) που ουσιαστικά είναι εκτός. Για να γίνει αυτό θα πρέπει όλα να έργα και δράσεις που έχουν ωριμότητα ή ήδη πρόκειται να υλοποιηθούν με την έναρξη του νέου ΕΣΠΑ, λογικά το Γενάρη του 2022, να ενταχθούν προς χρηματοδότηση με μέριμνα του ΣΔΑΜ. Εδώ χρειάζεται ο κεντρικός συντονισμός. Σε αυτό το πρόγραμμα προτείνουμε να υπάρχει δέσμευση όχι μόνο ως προς τους άξονες και τομείς αλλά και ως προς τις Περιφέρειες στις οποίες θα κατευθυνθούν, έτσι ώστε να είναι ξεκάθαρο και τη Δυτική Μακεδονία ότι θα την αναγνωριστεί η ουσιαστική υστέρηση της απασχόλησης λόγω της βίαιαςαπολιγνιτοποίησης η οποία προκλήθηκε.

Επισημαίνουμε ότι ως ΤΕΕ έχουμε αναφέρει τους τομείς για τους οποίους το άτυπο συμβόλαιο ΔΕΗ τοπικής κοινωνίας επηρέασε και στους οποίους πρέπει να δοθεί ειδικά μέριμνα.

 

Σχέδιο Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας 2014 – 2020 (σελ 154)

Προφανώς για την έξυπνη εξειδίκευση, που είναι ουσιαστικό ζήτημα κατεύθυνσης πόρων και στόχευσης πολιτικών θα υπάρχει συζήτηση και συνεργασία με την αντίστοιχη δομή της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας το οποίο όμως είναι ειδική λεπτομέρεια αλλά ουσιαστική ως προς την επιχειρηματικότητα και την καινοτομία.

Χωροταξικό και ΖΑΠ

Δεν είναι επιστημονικά ορθό πριν την ολοκλήρωση του νέου χωροταξικού που θα λαμβάνει υπόψη τη βίαιη αποβιομηχάνιση στον κλάδο της εξόρυξης λιγνίτη να προχωρούμε σεχωροθέτησηδραστηριοτήτωνεντός ΖωνώνΑπολιγνιτοποίησης.

Περιβάλλον και Φωτοβολταικά πάρκα

Για το 2.1.3, εκφράζεται η σιγουριά ότι η απολιγνιτοποίηση θα επιφέρει θετικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Η εγκατάσταση όμως ΑΠΕ στη θέση τους έχει και αυτή επιπτώσεις στα οικοσυστήματα οι οποίες δεν αναφέρονται.

Λοιπές επισημάνσεις

Δεν υπάρχουν κανόνες για την κατανομή των πόρων του ΜΔΜ μεταξύ των περιφερειών (Δυτική Μακεδονία, Μεγαλόπολη, Νησιά). Θα πρέπει να γίνει επιπρόσθετα και ανάλυση όπως αυτή των ΕΣ και μεταξύ των αρνητικά επηρεαζόμενων περιοχών που συμμετέχουν στον ΜΔΜ.

Ο μηχανισμός διακυβέρνησης δεν περιλαμβάνει φορείς της ΠΔΜ, που είναι το μοναδικό επί τόπου σημείο του μηχανισμού, με ενεργό και/ή εποπτικό και/ή ελεγκτικό και/ή εκτελεστικό ρόλο.

Δεν αναφέρονται οι βραχυπρόθεσμες από την διαδικασία απολιγνιτοποίησης συνέπειες στην ΠΔΜ και ο τρόπος αντιμετώπισης τους έως ότου υλοποιηθεί σε σημαντικό βαθμό το ΜΔΜ. Οι κύριες συνέπειες που θα πλήξουν άμεσα την ΠΔΜ αφορούν τον τομέα της απασχόλησης  και τα αρνητικά επακόλουθα της  σε όλη την οικονομία  της ΠΔΜ.

Δεν υπάρχει ανάλυση και προγραμματισμός για δημόσιες υποδομές και διαθέσιμους εθνικούς πόρους για τις αρνητικά επηρεαζόμενες περιοχές από την διαδικασία απολιγνιτοποίησης.

Δεν αναφέρεται ο τρόπος υλοποίησης και η περιγραφή του ΟΕΣ για την αποκατάσταση των ΠΖΑΠ. Δεν υπάρχουν αναλυτικά χρονοδιαγράμματα υλοποίησης παρά μόνο ένα γενικό. Τέλος δεν διευκρινίζεται αν υπάρχει και με ποιο τρόπο  η τοπική συμμετοχή της ΠΔΜ σε αυτού του ΟΕΣ.

Δεν γίνεται αναφορά στο νομοθετικό έργο που θα πρέπει να υλοποιηθεί από τα διάφορα συναρμόδια υπουργεία για την υλοποίηση του ΜΔΜ.

Θα πρέπει τα διάφορα χρονοδιαγράμματα που αφορούν τον ΜΔΜ να είναι αναλυτικά έτσι ώστε να είναι δυνατή η παρακολούθηση των διαφόρων δράσεων και ο προγραμματισμός άμεσων ενεργειών σε περίπτωση αποκλίσεων από τους στόχους που θα τεθούν.

Στη σελίδα 17 αναφέρεται ότι “η δημιουργία επιχειρηματικών και τεχνολογικών πάρκων σε χώρους όπου λειτουργούν σήμερα λιγνιτικές μονάδες, αλλά και σε όμορες με αυτές περιοχές, θα προσελκύσει επιχειρήσεις που θα συμβάλλουν περαιτέρω στην οικονομική διαφοροποίηση της περιοχής”. Να μας πουν παραδείγματα στην Ελλάδα όπου η δημιουργία τέτοιων πάρκων έχει φέρει προσελκύσει επιχειρήσεις και αν υπάρχει συσχέτιση του μεγέθους και των γενικότερων γεωγραφικών και οικονομικών χαρακτηριστικών των περιοχών αυτών με τη Δ. Μακεδονία και την Π.Ε. Κοζάνης. Επίσης, η θεσμοθέτηση και μόνο ή οι σκληρές υποδομές δεν είναι δυνατόν από μόνες τους να προσελκύσουν επενδύσεις.

Επίσης σελίδα 17 “λαμβάνοντας υπόψη την τεχνογνωσία του υφιστάμενου εργατικού δυναμικού, αυτό δύναται να αξιοποιηθεί, τόσο με την υλοποίηση ενεργειακών υποδομών, όσο και στην περαιτέρω ανάπτυξη του πρωτογενή τομέα”, δηλαδή να γίνουν αγρότες; και έχει υπολογιστεί πόσοι θα απασχοληθούν στις μελλοντικές ενεργειακές υποδομές; και στη συνέχεια “επιχειρείται η ενίσχυση των τοπικών προϊόντων”, που επιχειρείται γενικά εδώ και χρόνια με αποτελέσματα που δεν αρκούν για να ενισχυθεί αποφασιστικά η οικονομία.

Παρακάτω “επιδιώκεται η ανάδειξη του πολυποίκιλου φυσικού περιβάλλοντος, τόσο της Κοζάνης και της Φλώρινας, όσο και της ευρύτερης περιοχής, στην λογική των ολοκληρωμένων χωρικών παρεμβάσεων”, τι ποσοστό της ΟΧΕ και των ΒΑΑ έχει υλοποιηθεί έχοντας εκπονηθεί και τα 2 εδώ και 4 χρόνια. Τα αποτελέσματα μικρή σχέση έχουν πρώτον με τις προβλέψεις της ΟΧΕ για soft παρεμβάσεις παρά μόνο υλοποιούνται οδοποιίες κτλ και δεύτερον τα ΒΑΑ πιθανόν να έχουν ξεπεραστεί ως σχέδια. Απαιτείται συνολικός σχεδιασμός από το μηδέν σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.

Ο τουρισμός αποτελεί το ~2% των αφίξεων, δεν επηρεάζει ουσιαστικά το ΑΕΠ της περιοχής και αν υπάρχει στόχευση να αναπτυχθεί απαιτούνται τόσοι πόροι – οικονομικοί και ανθρώπινοι – που δεν είναι δυνατόν να έχει οποιαδήποτε πολιτική άμεσα αποτελέσματα, εντός της δεκαετίας.

Το εδαφικό σχέδιο υπολογίζει επηρεαζόμενους τομείς που έχουν άμεση σχέση με την λιγνιτική δραστηριότητα ενώ στην πραγματικότητα επηρεαζόμενοι είναι οι περισσότεροι τομείς της οικονομίας.

Σελίδα 19 “αναμένεται η ίδρυση, νέων επιχειρήσεων κατά μήκος της ευρύτερης εφοδιαστικής αλυσίδας καθώς και στην παραγωγή εξοπλισμού και υλικών” από που προκύπτει αυτό;

Σελίδα 29. Για την βιώσιμη αστική κινητικότητα. ΣΒΑΚ έχει η Κοζάνη και τα Γρεβενά, ΣΒΑΚ σε εξέλιξη η Φλώρινα και η Εορδαία. Η Καστοριά δεν έχει και δεν πρόκειται να εκπονήσει, επειδή η χρηματοδότηση από το Πράσινο Ταμείο έληξε ενώ μικρότερα αστικά κέντρα όπως το Αμύνταιο δεν είχαν χρηματοδότηση. Ποιο θα είναι το πλαίσιο εφαρμογής τέτοιων δράσεων;

Για το 3.3.2 να απαιτηθούν συγκεκριμένες και δομημένες διαδικασίες διαβούλευσης με τις τοπικές κοινότητες σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους κατά τη λήψη αποφάσεων. Κατά τις διαδικασίες αυτές πρέπει να παρέχεται στους φορείς η απαραίτητη πληροφορία (χωρική, πίνακες ή κείμενα). Οι εμπλεκόμενοι φορείς δε πρέπει μόνο να αναγνωριστούν και να κληθούν στη διαβούλευση αλλά και να τους δοθούν εργαλεία για να είναι ουσιαστική η συμμετοχή. Σαν δείκτης ο “αριθμός παρουσιών στις επιτροπές” είναι αρκετός; Θεωρούμε πως όχι διότι υπάρχουν και ποιοτικά χαρακτηριστικά.

Σελίδα 69 “5 βασικούς πυλώνες ανάπτυξης: Καθαρή ενέργεια, Βιομηχανία, βιοτεχνία και εμπόριο, Έξυπνη αγροτική παραγωγή, Βιώσιμος τουρισμός, Τεχνολογία και εκπαίδευση”, δεν αναφέρεται ο πολιτισμός. Στην περιοχή εκτός από την άυλη πολιτιστική κληρονομιά υπάρχουν προϊστορικά, ελληνιστικά, βυζαντινά και νεότερα μνημεία μεταξύ αυτών και της βιομηχανικής κληρονομιάς για την οποία το ΤΕΕ έχει ήδη αναδείξει ως πυλώνα ανάπτυξης.

Σελίδα 72. Ο ψηφιακός χάρτης εμφανίζει σημαντικά πλεονεκτήματα. 1) δεν προβλέπεται η λειτουργία του, εκτός από το χώρο υπάρχει και ο χρόνος οπότε ο χάρτης πρέπει να αποτυπώνει τους χωρικούς μετασχηματισμούς διαχρονικά 2) εκτός από την μορφή και την λειτουργία που αποτυπώνει ο χάρτης, η τρίτη διάσταση του χώρου είναι η σημασία – σημειολογία. Είναι σημαντικό να λαμβάνεται υπόψη στις χωροθετήσεις. Τίθεται το ζήτημα της αναγνώρισης και ανάδειξης χωρικών συμβόλων. Εκτός από τις διοικητικές ενότητες δήμων θα είναι χρήσιμο να αναγνωριστούν μέσα στην Περιφέρεια αναπτυξιακές χωρικές ενότητες που μπορεί να χρησιμεύσουν στην εφαρμογή πολιτικών πχ ορεινές περιοχές ή άλλες με κοινά χαρακτηριστικά.

Κλείνοντας…

Στις περισσότερες επενδύσεις το μεγάλο πρόβλημα είναι ο χρόνος. Πρέπει να δουλέψουμε για να εξαλείψουμε αυτές τις μεγάλες χρονικές καθυστερήσεις οι οποίες γίνονται οφείλονται στη γραφειοκρατία των Βρυξελλών αλλά και τη δική μας και αυτό δεν αντιμετωπίζεται με κλασικές δομές και πρακτικές αλλά πρέπει να σκεφτούμε out of the box.

 

 

ΙΙΙ. Προτάσεις επί του Εδαφικού σχεδίου δίκαιης και αναπτυξιακής μετάβασης Δυτικής Μακεδονίας

1. Αναβολή αδειοδότησης οποιασδήποτε πιθανής νέας επένδυσης, σε ΑΠΕ, της ΔΕΗ, στα αποκαταστημένα τμήματα των ορυχείων, έως την ολοκλήρωση των μελετών χωροθέτησης των Ε.Π.Σ.. Είναι τα μόνα εδάφη που μπορούν να αξιοποιηθούν τα επόμενα χρόνια.
2. Επαναπόδοση τμημάτων ορυχείων στο κράτος, ή στους φορείς Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Τα τμήματα αυτά ΔΕΝ πρέπει να είναι μόνο τα προς αποκατάσταση, αλλά και αποκατεστημένα. Πιθανή εμπλοκή της διαδικασίας αποκατάστασης των ορυχείων από φορείς ξένους προς την επιχείρηση να μην αναβάλουν ή να ματαιώσουν την υλοποίηση των Ε.Π.Σ.
3. Στην ενίσχυση της απασχόλησης κριτήριο πρέπει να είναι η αποφυγή του ενδοπεριφερειακού συγκεντρωτισμού.
4. Προσδιορισμός συγκεκριμένου χρονοδιαγράμματος που θα περιλαμβάνει, σε πραγματικά υλοποιήσιμο χρόνο τη σύνταξη των προαπαιτούμενων μελετών και έργων.
5. Δημιουργία οργάνου συντονισμού μελετών και έργων στο στάδιο της υλοποίησης, (κάτω απ’ τον στρατηγικό σχεδιασμό).

[1] (σελ 64) The team agrees that certainly as far as the repurposing work is concerned, an SPV (Special Purpose Vehicle for Reclamation and Repurposing) makes considerable sense.

Should a holistic approach— using the land repurposing methodology and linking it to a SSP—be pursued by the authorities, there is ample precedent in other post-mining transitions47, as shown in Section 2.3 above, to consider an SPV.

[2] (σελ 54)Given the potential role for a Special Purpose Vehicle (SPV) to coordinate and implement land reclamation and repurposing activities on PPC lands, the World Bank studied in detail various structures used in Greece to implement mega-projects such as Attiko Metro, Athens 2004, and Egnatia Motorway S.A., but also the structures used for the promotion of investments through European Structural and Investment Funds, and the structures used for the promotion of strategic investments, as foreseen by law